माझ्या घराच्या अगदी जवळ एक जंगल होतं ज्यात खूप उंच - उंच वृक्ष होते.वसंत ऋतूमध्ये इथे ब्लॅकबेरीच्या झाडींवर पांढरट छटा पसरत होती,खारी आपलं घर बनवत होत्या आणि उंच उंच गवत उगवत होतं.या सुंदर जंगलाचं नाव फॉरेस्ट पार्क होतं आणि हे तसंच दिसत होतं जसं ते त्या वेळी असेल,ज्या वेळी कोलंबसाने अमेरिकेचा शोध लावला होता.मी नेहमीच या जंगलात आपल्या छोट्या बोस्टन बुलडॉग रेक्सला फिरवायला घेऊन जात होतो. रेक्स प्रेमळ स्वभावाचा निरूपद्रवी छोटासा कुत्रा होता आणि जंगलात आमच्याशिवाय कोणी नसल्यामुळे मी त्याला मोकळे सोडून देत होतो.एक दिवस तिथे आम्हाला एक पोलीस दिसला जो आपली सत्ता दाखवायला आसुसलेला होता.
तुम्ही कुत्र्याला मोकळं का सोडलं आहे? याला पट्ट्याने बांधलं का नाही? तुम्हाला माहीत आहे की,हे कायद्याच्या विरुद्ध आहे? पोलिसांनी मला फटकारत विचारलं.
"हो, मी जाणतो," मी हळू आवाजात उत्तर दिलं. मला असं वाटलं की,तो इथे कोणाला नुकसान नाही पोहोचवणार.
तुम्हाला वाटतं आहे? कायद्याला या गोष्टीचं काही घेणं-देणं नाही की तुम्हाला काय वाटतं.कुत्रा एखाद्या खारीला मारू शकतो वा कोणा मुलाला चावू शकतो.मी या वेळेस तर तुम्हाला सोडतोय:पण पुढच्या वेळेस जर मी कुत्र्याला बिनासाखळीचं पाहिलं,तर मी तुम्हाला आणि तुमच्या कुत्र्याला दोघांनाही कोर्टाच्या पिंजऱ्यात उभं करीन.
मी पुढच्या वेळी असं करणार नाही म्हणून वचन दिलं.
आणि मी आपलं वचन निभावलं;पण काही दिवसां -
पर्यंतच;ना रेक्सला साखळी आवडत होती आणि मला,
यामुळे आम्ही नशिबावर सोडायचं ठरवलं.काही काळ तर सगळं ठीकठाक राहिलं; पण एका दुपारी जेव्हा मी आणि रेक्स पहाडावर धावत होतो,तर अचानक आम्हाला परत तोच पोलीस भेटला.रेक्स सरळ धावत होता,नेमका पोलीस ऑफिसरच्या दिशेने.
मला कळलं की,मी वाईट रितीने फसलो होतो. यामुळे मी पोलीस ऑफिसरच्या बोलण्याची वाट नाही पाहिली.
पोलीस ऑफिसर बोलण्याच्या आधीच मी बोललो,
ऑफिसर आम्ही रंगे हाथ पकडले गेलो आहोत.मी अपराधी आहे.मी कुठलाच बहाणा नाही करणार,कुठलीच सफाईसुद्धा देणार नाही.तुम्ही मला मागच्या आठवड्यातच चेतावणी दिली होती की,मी जर कुत्र्याला विनासाखळीचं फिरवलं तर तुम्ही मला दंड कराल.यानंतर पण मी कुत्र्याला विनासाखळीचं फिरवतो आहे.
पोलिसवाल्याने हळू आवाजात म्हटलं,मला माहीत आहे की,कुत्र्याला विनासाखळीने फिरवायला छान वाटतं,खास करून जेव्हा आसपास कोणी नसताना.
हो,चांगलं तर वाटतं; पण हे कायद्याच्या विरुद्ध आहे,मी उत्तर दिलं.पण इतका छोटा कुत्रा कोणाचं काय नुकसान करेल? पोलिसवाला म्हणाला.
"तरी पण ऑफिसर,हा खारींना मारू शकतो."
मला असं वाटतं की,या गोष्टीला तुम्ही खूपच गंभीरपणे घेत आहात,तो म्हणाला,तुम्ही कुत्र्याला माझ्या नजरेपासून दूर धावत जायला सांगा.मग तुम्ही आणि मी दोघेही या गोष्टीला विसरून जावू या.पोलिसवालासुद्धा मनुष्य होता.तो पण महत्त्वपूर्ण दिसायचा प्रयत्न करीत होता,याकरता जेव्हा मी स्वतःला दोष द्यायला सुरुवात केली,तर त्याच्यापाशी आपल्या आत्मसन्मानाला दाखवण्याचा एकच मार्ग उरला होता आणि तो होता दया आणि उदारता दाखवणे.
पण जर मी स्वतःला वाचवण्याचा प्रयत्न केला असता,तर मग काय झालं असतं? तुम्ही तर जाणताच,
पोलिसवाल्याशी वादात कोणीच जिंकू शकत नाही.
त्याच्या बरोबर शाब्दिक तलवारबाजी करण्याऐवजी मी कबूल केलं की, तो पूर्णपणे बरोबर होता आणि मी पूर्णपणे चूक.मी आपली चूक,तत्काळ,पूर्णतः आणि उत्साहाने स्वीकारली.या बाबतीत मी त्याचा पक्ष घेतला आणि त्याने माझा.या प्रकारे पूर्ण गोष्ट चांगल्या प्रकारे सोडवली गेली.लॉर्ड चेस्टरफील्डही इतक्या चांगल्या पद्धतीने उदारता नसते दाखवू शकले,जितकी की त्या पोलीस ऑफिसरने दाखवली.खरं तर त्या पोलिसाने ज्याने मला एक आठवडा आधीच कोर्टाच्या पिंजऱ्यात उभे करण्याची भीती दाखवली होती.
जर तुमच्या चुकांवर कोणी तुम्हाला रागावणार असेल,तर हे चांगलं होणार का? असं होण्याआधीच आपण स्वतः आपली चूक मान्य करावी.समोरचा आपल्याला आपल्या चुका सांगण्याऐवजी आणि नावं ठेवण्याऐवजी आपणच चूक मान्य करावी.
आपल्या बाबतीतल्या सगळ्या चुकांचा उल्लेख करा जो तुमच्या हिशेबाने समोरचा सांगणार आहे किंवा विचार करा आणि त्याला संधी न देता ते काम स्वतःच करून टाका.शंभरातल्या नळ्याण्णव वेळा समोरचा तुमच्या बाबतीत उदार आणि क्षमेचा
ठेवेल आणि तुमच्या चुकांना कमी करून सांगेल जसे त्या पोलीसवाल्याने केलं.
कमर्शियल आर्टिस्ट फर्डिनन्ड ई.वॉरेनने आपल्या एका चिडचिड्या ग्राहकासमोर याच तंत्राचा प्रयोग केला.
जाहिरातीकरता आणि प्रकाशनाकरता ड्रॉइंग करण्याच्या वेळी एकदम एकाग्रता असणं महत्त्वाचं असतं,मिस्टर वॉरेननी आम्हाला ही गोष्ट सांगताना म्हटलं.
अनेक आर्ट एडिटर्स खूप लवकर आपलं काम करतात आणि अशा वेळी छोट्या छोट्या चुकांची संभावना जास्त असते.मी अशा एका आर्ट एडिटरला ओळखतो की,
ज्याला छोट्या छोट्या चुका शोधायला नेहमीच खूप मजा यायची. त्याच्या ऑफिसमधून निघताना माझा मूड नेहमीच खराब व्हायचा.टीकेमुळे नाही,तर त्याच्या आक्रमक पद्धतीमुळे!आत्ताच मी एका शीघ्र कामाला ताबडतोब करून या एडिटरकडे पाठवलं आणि त्याने तत्काळ मला ऑफिसमध्ये बोलावलं.फोनवर त्यानी मला सांगितलं की, माझ्याकडून एक चूक झाली होती.जेव्हा मी पोहोचलो,तर मी बघितलं की वातावरण अगदी तसंच होतं जशी की मी कल्पना केली होती आणि ज्याला मी घाबरत होतो.तो शत्रूच्या रूपात होता आणि मनातल्या मनात खूश होता की,परत एकदा त्याला टीका करायची संधी मिळाली.त्यांनी रागानं विचारलं की,मी अमुक अमुक गोष्ट का बरं केली? मी तुमच्या कोर्समध्ये वाचलेल्या आत्मपरीक्षणाच्या धड्याचा प्रयोग करायचा निश्चय केला,त्यामुळे मी म्हणालो,
मित्र जोडा प्रभावशाली बना..डेल कार्नेगी,अनु- कृपा कुलकर्णी,मंजुल पब्लिसिंग हाऊस..
तुम्ही जे म्हणत आहात,ते बरोबर आहे आणि मी चूक आहे आणि माझ्या चुकीचा मी काही बहाणा पण बनवू शकत नाही.मी खूप वेळापासून ड्रॉइंग करतोय आणि माझ्याकडून या प्रकारची चूक व्हायला नको होती.माझ्या चुकीची मला लाज वाटते.
लगेच तो माझा बचाव करायला लागला, हो तुम्ही ठीक बोलता आहात;परंतु तसं पाहिलं,तर ही काही गंभीर चूक नाही आहे.हे तर केवळ,'मी त्याला मध्येच टोकलं',
कोणतीही चूक महागात पडू शकते आणि त्यामुळे राग तर येतोच. तो मध्येच बोलायला बघत होता;पण मी त्याला बोलायची संधीच दिली नाही.मला खूप मजा येत होती.आपल्या जीवनात पहिल्यांदाच मी स्वतःवर टीका करत होतो आणि मला यात खूप मजा येत होती.
मी म्हटलं,मला जास्त सावध राहायला हवं होतं. तुम्ही मला खूप काम देता आणि मला तुमचं काम सर्वश्रेष्ठ पद्धतीनेच करायला हवं आणि म्हणून मी हे ड्रॉइंग दुसऱ्यांदा बनवून देईन.नाही, नाही!" त्यांनी विरोध केला.मी तुम्हाला इतका त्रास नाही देऊ इच्छित.त्यांनी माझ्या कामाची तारीफ केली आणि मला आश्वासन दिले की,यात फक्त एक छोटीशी सुधारणा करण्याची जरुरी आहे आणि माझ्या छोट्याशा चुकीमुळे त्या फर्मचं - काही नुकसान होणार नाही.तसं पण यात केवळ तपशिलाचीच चूक आहे ज्याची चिंता करायची काहीच जरुरी नाही.
स्वतःची चूक लगेच मानल्यामुळे आणि स्वतःची नालस्ती - आधीच केल्यामुळे त्याचा राग थंड पडला.तो मला जेवायला घेऊन गेला आणि जाण्यापूर्वी त्यानं मला चेक दिला आणि दुसरं कामही दिलं. स्वतःची चूक मानायला हिंमत तर लागते;पण यात आम्हाला समाधानाची जाणीवही होते. यामुळे न फक्त आमच्या - आतला अपराधीपणा आणि सुरक्षितपणा संपतो,तर नेहमी उत्पन्न झालेली समस्या सोडवायला मदत मिळते.
अल्बकर्की,न्यू मेक्सिकोच्या ब्रूस हार्वेने मेडिकल लीव्हवर - गेलेल्या एका कर्मचाऱ्याला चुकीने पूर्ण पगार दिला. जेव्हा त्याला आपल्या चुकीचा पत्ता लागला.
शिल्लक राहिलेला भाग पुढील लेखामध्ये..