फिलिपो ब्रूनो Philipo Bruno
(१५४७ - १६००)
हा प्रबोधनकाळातील इटालियन तत्त्ववेत्ता,
नेपल्सजवळील 'नोला' या गावी जन्मलेला हा एक स्वतंत्र विचाराचा खगोलशास्त्रज्ञ.ब्रूनोकडे एक आधुनिक विज्ञानाचा हुतात्मा म्हणून पाहिले जाते.धर्मपंडितांशी त्याचे कधीही पटले नाही. १५८३ मध्ये त्याने 'On the Infinite Universe and its Worlds' हे पुस्तक प्रसिद्ध केले.कोपर्निकसच्या सूर्यकेंद्रित सिद्धांताचा पुरस्कार करत पुढचे भाष्यही त्याने केले.
विश्वाचे केंद्र पृथ्वी तर नाहीच पण सूर्य तरी मानावा की नाही याबद्दल मला शंका उत्पन्न होते.या विश्वात पृथ्वीसारखे दुसरे विश्व असण्याची आणि दुसरे सूर्य असण्याची शक्यता त्याने वर्तवली.सोळाव्या शतकात त्याने मांडलेले विचार आधुनिक विज्ञानाशी सुसंगतच होते.पण ब्रूनोचे हे क्रांतिकारी विचार धर्मसंस्थेला मानवले नाहीत.धर्मविरोधी पाखंडी मतांबद्दल त्याला १९ फेब्रु.१६०० मध्ये रोमच्या चौकामध्ये जाहीररीत्या जाळण्यात आले.
एवढी अमानुष आणि भयंकर शिक्षा देण्यास धर्म अजिबात कचरत नाही.सत्य सांगण्याची एवढी जबरदस्त शिक्षा असते आणि ती वैज्ञानिकांनी त्या काळात भोगलेली आहे.प्रबोधनाच्या काळामध्ये वैज्ञानिकांना किती हालअपेष्टा सहन कराव्या लागल्या असतील याची कल्पना येते. दुसरी पृथ्वी असण्याची शक्यता धर्माला एवढी खटकण्यासारखी का होती?
कारण दुसरी पृथ्वी असणे म्हणजे आपल्यापेक्षा दुसरे कोणीतरी श्रेष्ठ असणे.आपल्या धर्मापेक्षा दुसरा धर्म श्रेष्ठ असणे.आपल्या धर्मगुरूपेक्षा दुसरा कोणीतरी श्रेष्ठ असणे,हे ज्या धर्माला मानवत नाही तो धर्म किंवा असे धर्म मानवतावादाची शिकवण खरंच राबवत होते का?
आजही धर्माचा प्रचंड अभिमान उराशी बाळगणारे 'मानवता' धर्म आचरणात आणणार आहेत की नाही? हाच खरा सवाल आहे.
५ डिसेंबर २०२२ या लेखामधील पुढील भाग..