जेव्हा कोल्विन कुलिज राष्ट्रपती होते,तेव्हा माझा एक मित्र व्हाईट हाउसमध्ये पाहुणा म्हणून गेला होता.राष्ट्रपतीच्या खाजगी कार्यालयात जाताना त्यानं कूलिजना आपल्या सचिवाला हे सांगताना ऐकलं की,"तू आज खूप सुंदर पोशाख घातला आहेस.. आज तू खुप सुंदर दिसते आहेस."
मितभाषी राष्ट्रपतींनी आजपर्यंत कुणा सचिवाची इतकी स्तुती केलेली नव्हती.ही स्तुती इतकी विलक्षण आणि अनपेक्षित होती की ती सचिवबाई शरमून गेली.मग कुलिजन म्हटलं, "आता तुला फार फुशारून जायची गरज नाही आहे.मी तुझ्याशी काहीतरी चांगलं बोलू इच्छित होतो.यापुढे तू पत्रांमध्ये विरामचिन्हांच्या चुका जरा कमी कराव्यात असं मला वाटतं."
त्यांची तऱ्हा जरा जास्तच धीटपणाची होती,पण मनोविज्ञान फारच उत्तम होतं.जर आम्ही आधी कुणाच्याही गुणांची स्तुती केली,तर नंतर अवगुणांबद्दल ऐकणं सोपं जातं.न्हावी पण दाढी करायच्या आधी गालावर साबण चोळतो.
आणि हेच मॅकिन्लेनं १८६९ मध्ये अध्यक्षपदाची निवडणूक लढताना अंमलात आणलं.त्या काळातल्या एका प्रसिध्द रिपब्लिकननं निवडणुकीसाठी भाषण लिहिलं जे त्याच्या दृष्टीने सिसरो,पॅट्रिक हेन्री आणि डॅनियल वेबस्टर यांच्या भाषणापेक्षा सरस होतं.त्या व्यक्तीने मोठ्या अभिमानानं ते भाषण मॅकिन्लेला सुनावलं.भाषणात काही चांगल्या गोष्टी होत्या. पण ते त्या वेळच्या प्रसंगात साजेसं नव्हतं. मॅकिन्ले त्याच्या भावनांना दुखवू बघत नव्हता. त्याच्या उत्साहावर त्यांना विरजण घालायचं नव्हतं,परंतु त्याला त्यांना नकारसुद्धा द्यायचा होता.म्हणून त्यांनी कूटनीतीचा अवलंब केला.
"माझ्या मित्रा,हे खूपच छान भाषण आहे,खूपच उत्तम.
यापेक्षा अधिक चांगलं भाषण कुणी लिहूच शकत नाही.
अन्य प्रसंगी हे भाषण अजून योग्य दिसलं असतं,पण
या प्रसंगी ते योग्य वाटेल का? तसं पाहिलं तर तुमच्या दृष्टिकोनातून ते योग्य असेलही पण आम्हास ते पक्षाच्या दृष्टीकोनातून बघितलं पाहिजे.आता घरी जाऊन या भाषणास माझ्या सूचनांप्रमाणे लिहून काढ आणि मला त्याची प्रत पाठवून दे."
त्यानं तसंच केलं.मॅकिन्लेच्या संशोधन व मार्गदर्शनाखाली त्यानं पुन्हा ते भाषण लिहून काढलं आणि त्यामुळे तो त्या अभियानाचा प्रभावी वक्ता ठरला.
इथे अब्राहम लिंकनचं दुसरं सर्वांत प्रसिध्द पत्र देत आहे.(त्यांचं सर्वांत जास्त प्रसिध्द पत्र श्रीमती बिक्सबीला लिहिलं गेलं होतं,ज्यात त्यांनी युध्दात मारल्या गेलेल्या त्यांच्या पाच पुत्रांवर दुःख प्रकट केलं होतं.) लिंकनने हे पत्र कदाचित पाच मिनिटातच लिहिलं असेल.परंतु १९२६ मध्ये सार्वजनिक लिलावात ते १२ हजार डॉलरला विकलं गेलं आणि मी तुम्हाला हे सांगू इच्छितो, की ही रक्कम त्या रकमेपेक्षा जास्त होती.हे पत्र २६ एप्रिल, १८६३ला गृहयुध्दाच्या निराशाजनक काळात जनरल हुकरला लिहिलं गेलं होतं.अठरा महिने लिंकनच्या सेना सातत्याने एकामागोमाग एक मोर्च्यांवर हारत होत्या.सगळे प्रयास व्यर्थ आणि मूर्खपणाचे सिद्ध होत होते आणि सैनिक मारले जात होते.देश हतबुध्द झाला होता. इथपर्यंत नौबत येऊन ठेपली होती की सीनेटच्या रिपब्लिकन सदस्यांनीही विद्रोह केला होता आणि ते पण लिंकनला व्हाईट हाऊसमधून बाहेर काढू पाहात होते. "आज आम्ही विनाशाच्या काठावर आहोत." लिंकन म्हणाले, "मला असं वाटतंय,की ईश्वरही आमच्या विरुध्द आहे.आशेचा सूक्ष्म किरणही दिसत नाही." इतक्या घनघोर अंधारात आणि अराजकतेच्या काळात हे पत्र लिहिलं गेलं होते.
मी इथे हे पत्र छापतो आहे,कारण त्यामुळे हे कळतं की लिंकनने कशा तऱ्हेनें एका हटवादी जनरला बदलण्याचा प्रयत्न केला,जेव्हा देशाचं भाग्य त्या जनरलच्या कार्यावर अवलंबून होतं.
राष्ट्रपती बनल्यावर लिंकनचे हे सर्वांत जास्त जहाल पत्र होतं.पण तुम्हाला असं आढळून येईल की त्यांनी जनरल हुकरच्या गंभीर चुकांवर टीका करण्याआधी त्याची स्तुती केली होती.
होय,या चुका गंभीर होत्या.पण लिंकननं तसं म्हटलं नाही.. लिंकन खूप उदार व कूटनीतीज्ञ होते.लिंकनन लिहिलं, "अशा काही बाबी आहेत ज्याबद्दल मी तुमच्यामुळे समाधानी नाही आहे.' काय कूटनीती होती! किती व्यवहारकुशलता होती! जनरल हुकरला हे पत्र लिहिलं गेलं होतं.
"मी तुम्हाला पोटोमॅकच्या सेनेचा सेनापती बनवले आहे हे उघडच आहे,की मी असं करण्यामागे काही योग्य कारणं होती.तरीही, असं असूनसुध्दा मला असं वाटतं की तुम्हाला हे माहीत असावं की काही बाबतीत मी तुमच्याबद्दल पूर्णपणे समाधानी नाहीए.
"मला खात्री आहे की तुम्ही शूर आणि कुशल सैनिक आहात,ज्याची मी प्रशंसा करतो.मला हा विश्वास आहे की तुम्ही राजनीती आणि आपल्या व्यवसायाची आपसात गल्लत करीत नाही आणि हे तुम्ही अगदी योग्य करता.. तुमच्यात आत्मविश्वास आहे,जो बहुमूल्य गुण आहे.
तुम्ही महत्त्वाकांक्षी आहात,जी सिमित मात्रेत असेल तर हानिकारक नसून लाभदायक ठरते. पण मला असं वाटतं की जनरल बर्नसाइडच्या कमांडमध्ये तुम्ही आवश्यकतेपेक्षा जास्त महत्त्वाकांक्षा दाखवली होती आणि त्याच्याशी बराच असहयोग दाखवत होता.या तऱ्हेने तुम्ही आपल्या देशावर अन्याय केला आहे आणि एका योग्य व सन्मान्य सैनिक सहयोगीबरोबरसुध्दा.
"मी असं विश्वसनीय सूत्रांकडून ऐकलं आहे,की तुम्ही नुकतेच असं म्हटले की सेना आणि सरकार दोघांनाही हुकुमशाहाची गरज आहे. उघड आहे की मी तुमच्यावर या कारणाने नव्हे, तर त्याखेरीजसुध्दा सैन्याची धूरा सोपवली आहे."केवळ तेच अधिकारी हुकुमशहा होऊ शकतात जे यश प्राप्त करतात.मी आता तुमच्याकडून यशाची अपेक्षा करतो आहे आणि मी हुकुमशाहीचा धोका पत्करायला तयार आहे.
"सरकार तुम्हाला स्वतः कडून पूर्ण समर्थन देईल, जे ते आपल्या सर्व सेनापतींना देते.मला असं भय वाटतं की तुम्ही आपल्या सेनेमध्ये चुकीच्या भावनांना उत्तेजन दिले आहे.आपल्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यावर टीका करणे व त्याच्यावर अविश्वास दाखवण्याची तीच खोड आता तुम्हाला झेलावी लागणार आहे.जिथपर्यंत शक्य होईल तिथपर्यंत मी ही सवय मोडण्यात तुम्हाला मदत करेन.
"जर सेनेचे मनोबल या तऱ्हेचे असेल तर,तुम्ही काय आणि नेपोलियन काय (जर तो पुन्हा जिवंत होईल तर) या सेनेकडून एखादी मोठी सफलता प्राप्त करू शकता आणि घाई करण्याच्या सवयीपासून सावधान राहा.पण पूर्ण उर्जेसह आणि जागृत सतर्कतेसह पुढे कूच करा आणि आम्हाला विजय प्राप्त करून द्या. "
तुम्ही कूलिज,मॅकिन्ले किंवा लिंकन नाही आहात.तुम्हाला माहिती करून घ्यायचंय,की हे तत्त्वज्ञान तुमच्या रोजच्या व्यवसायात तुमची मदत करेल की नाही ते? चला तर मग,बघू या. आम्ही फिलाडेल्फीयाच्या वार्क कंपनीच्या डब्लू. पी.गॉचं उदाहरण बघू या.
वार्क कंपनीला फिलाडेल्फीयात एका निश्चित तारखेला एक ऑफिस तयार करायचं होतं.सर्व काही ठराविक कार्यक्रमानुसार चालू होतं. इमारत जवळपास पूर्ण तयार झाली होती.पण तेव्हाच त्या इमारतीच्या बाहेरचं काम करणाऱ्या ब्राँझ कंत्राटदारानं म्हटलं की तो निश्चित तारखेपर्यंत माल पाठवू शकणार नाही.काय? संपूर्ण इमारतीचं काम थांबून जाईल ? जबरदस्त दंड होईल! खूप नुकसान होईल! आणि हे सर्व फक्त एका व्यक्तीमुळे होईल!
दीर्घ फोनवरच्या चर्चांनी आणि गरम वादविवादांनीसुध्दा काहीच फायदा झाला नाही. मग मिस्टर गॉला त्या उपकंत्राटदाराला भेटायला न्यू यॉर्कला पाठवण्यात आले,म्हणजे तो सिंहाच्या गुहेत जाऊन त्याला पकडेल.
ज्यावेळी मिस्टर गॉ त्या उपकंत्राटांच्या कंपनीच्या अध्यक्षाला की भेटले,तेव्हा त्यांनी म्हटले, "तुम्हाला हे ठाऊक आहे का,तुमच्या नावाचे तुम्ही अख्ख्या ब्रुकलिनमध्ये एकमेव व्यक्ती आहात?"अध्यक्षांना नवल वाटले."नाही,मला हे माहित नव्हते. '
मिस्टर गॉ म्हणाले,"जेव्हा आज मी सकाळी ट्रेनमधून उतरलो तेव्हा तुमचा पत्ता बघण्यासाठी मी टेलिफोन डिरेक्टरी बघितली आणि मला असं आढळून आलं की ब्रुकलिनच्या टेलिफोन डिरेक्टरीमध्ये तुम्हीच तुमच्या नावाचे एकुलते एक व्यक्ती आहात.
"मला हे माहित नव्हते,"अध्यक्षाने म्हटले.त्यानं डिरेक्टरी उचलून स्वतः बघितलं.त्यानंतर अभिमानाने म्हणाला,
"हो,हे नाव सामान्य नाहीए. माझे पूर्वज दोनशे वर्षांपूर्वी हॉलंडमधून इथे आले होते आणि न्यू यॉर्कमध्ये स्थित झाले होते." मग बराच वेळ तो आपल्या पूर्वज आणि कुटुंबाबद्दल गोष्टी करीत राहिला.जेव्हा त्याचं बोलणं संपलं तेव्हा मिस्टर गॉने प्रशंसा करीत म्हटलं की हा प्लांट किती मोठा आहे आणि त्याने पाहिलेल्या इतर प्लांट्सच्या तुलनेत हा कसा सरस आहे. "ही मी पाहिलेली सर्वांत स्वच्छ ब्रांझ फॅक्टरी आहे."
त्या उपकंत्राटदाराने म्हटले, "हा उभारायला मी माझे संपूर्ण आयुष्य घालवलं आहे आणि मला त्याचा अभिमान आहे.तुम्हाला संपूर्ण फॅक्टरी बघायला आवडेल का?'
फॅक्टरीमध्ये हिंडताना मिस्टर गॉने निर्मितीसंबंधी अनेक गोष्टींची प्रामाणिक प्रशंसा केली.त्याला सांगितलं की कशी अन् का त्याची निर्माण- प्रक्रिया त्याच्या प्रतिस्पर्ध्यांपेक्षा सरस होती.गॉने अनेक यंत्रांना बघून नवल केले की त्याने हे असे कुठे आधी बघितले नव्हते.
उपकंत्राटदाराने सांगितले की ही यंत्रे त्याने स्वतः बनवली आहेत. त्याने गॉला यंत्रांच्या कार्यप्रणालीला समजवायला बराच वेळ घेतला,जेणेकरून त्याला त्या यंत्रांद्वारे किती उत्तम काम होतं हे कळून येईल.त्याने गॉला जेवणाचे आमंत्रण दिले. तुम्हाला हे लक्षात आलेच असेल की आतापावेतो गॉने आपल्या तिथे येण्याचा व भेटीचा मूळ उद्देश एका शब्दानेही सांगितला नव्हता.
जेवणानंतर उपकंत्राटदाराने म्हटले, "आता ध्येयाबद्दल बोलायची वेळ आली आहे. तुम्ही इथे का आला आहात हे उघडच आहे. आमची भेट इतकी सुखद ठरेल याची मला कल्पना नव्हती.आता तुम्ही निश्चित होऊन फिलाडेल्फीयात परत जाऊ शकता.मी तुम्हाला वचन देतो की तुमचा माल वेळेवर पोचून जाईल.मग त्यासाठी इतर ग्राहकांना उशीर झाला तरी बेहत्तर !"
मिस्टर गॉला काही न मागताच सर्व काही मिळालं होतं.
सामान वेळेवर पोचलं,जे कंत्राटात कबूल केलं होतं.
जर मिस्टर गॉनेसुद्धा डायनामाइटची तीच पद्धत वापरली असती जी बहुतेक सारे सर्वसामान्य लोक वापरतात,तर असं शक्य झालं असतं का?
न्यू जर्सीच्या फोर्ट मॉनमाउथमध्ये फेडरल क्रेडिट युनियनच्या एका ब्रँच मॅनेजरने आमच्या वर्गात हे सांगितलं होतं की कशा तऱ्हेने त्याने आपल्या एका कर्मचाऱ्याला अधिक कुशल बनण्यात मदत केली होती.
"आम्ही एका मुलीला टेलरच्या प्रशिक्षणावर ठेवलं होतं.
ग्राहकांशी तिचा व्यवहार खूप चांगला होता.पूर्ण दिवसभर तिला काम करताना काही प्रश्न येत असे,पण दिवसाचा अंताला तिच्यासमोर समस्या उभी राहत असे.कारण हिशोबांचा तालमेळ जमवायला तिला खूप वेळ लागत असे. "मुख्य टेलर मला भेटायला आला आणि त्याने मला स्पष्ट सांगितले की या मुलीला नोकरीवरून काढून टाकायला हवे.तिच्यामुळे सर्वांना उशीर होतो.तिचं काम खूपच संथ असल्याने तिला काढून टाकण्यापलीकडे काहीच गत्यंतर नाहीए.
" दुसऱ्या दिवशी मी तिचं काम बघितलं. ग्राहकांबरोबर तिचा व्यवहार खरंच चांगला होता आणि सामान्य कामकाजात तिचा वेगही चांगला होता.दिवसाच्या शेवटी मी तिला हिशेब करताना बघितलं आणि मला लक्षात आलं,की तिला वेळ का लागतो?ऑफिस बंद झाल्यावर मी तिला भेटायला गेलो.ती त्रस्त आणि हिरमुसलेली होती. मी ग्राहकांशी तिने केलेल्या व्यवहाराचं कौतुक केलं आणि तिच्या कामाच्या वेगाचीही स्तुती केली.मग मी तिला हिशोबाचा ताळमेळ करण्याची सोपी पद्धत सांगितली.तिला एकवार हे माहित झालं की मला तिच्यावर भरवसा आहे, तेव्हा तिने माझ्या सूचनांना विनातक्रार मानलं आणि लवकरच ती मी सांगितलेल्या पध्दतीनुसार ताळमेळ ठेवू लागली.यानंतर तिला ना कुठली समस्या आली,ना आम्हाला तिच्याबाबत समस्या आली. "
आपले बोलणे कौतुकपूर्ण शब्दांनी सुरू करणे म्हणजे दातांच्या त्या डॉक्टरसारखे आहे,जो आपल्या कामाची सुरुवात नोव्होकॅननी करतो.रुग्णाचा दात तर काढला जातो,पण नोव्होकॅनमुळे त्याला वेदना होत नाहीत.
सगळ्यां पुढाऱ्यांनी ह्या सिध्दान्ताचे पालन करायला हवे.
कौतुक आणि प्रामाणिक स्तुतीने बोलायला सुरुवात करा.
२१ . १०. २३ या लेखामालेतील पुढील लेख..