'एखादा चांगला कर्मचारी कामात निष्काळजीपणा दाखवू लागला किंवा वाईट काम करू लागला तर तुम्ही काय कराल? तुम्ही त्याला नोकरीतून काढू शकता,पण त्यामुळे समस्या सुटू शकणार नाही.तुम्ही त्याच्यावर टीका करू शकता पण त्यामुळे त्याचं मन खट्टू होईल. हेन्री हॅक लॉवेल,इंडियानामध्ये एका मोठ्या ट्रक डीलरशीपचा सर्व्हिस मॅनेजर होता.तो आपल्या एका मेकॅनिक-बिल
पासून त्रस्त होता,ज्याचं काम सध्या समाधानकारक नव्हतं.मिस्टर हँकने त्याला आपल्या ऑफिसमध्ये बोलवलं आणि त्याच्याशी मनमोकळी चर्चा केली.।
"बिल,तू एक चांगला मेकॅनिक आहेस.तू अनेक वर्षांपासून इथे काम करतो आहेस. ग्राहकांची अनेक वाहनं तू चांगल्या प्रकारे दुरुस्त केली आहेत.तुझं काम इतकं उत्तम आहे की अनेक ग्राहक तुझी स्तुती करतात.पण मागील काही दिवसांत तुझ्या कामात तू दिरंगाई करतो आहेस. तुझं काम आधीसारखं उत्तम राहिलेलं नाही. चांगला मेकॅनिक असल्याने मला तुला हे सांगावंस वाटतं की मी या स्थितीत खूश नाहीये. पण आपण दोघे मिळून या परिस्थितीवर तोडगा काढू शकतो."
बिलने उत्तर दिले की,'मला हे उमजलंच नाही की मी आधीइतकं चांगलं काम करत नाहीए.' त्याने आपल्या बॉसला आश्वासन दिलं की मी अजूनही तितकंच उत्तम काम करू शकतो. यापुढे सुधारण्याचा प्रयत्न करीन.
तर मग त्याने तसे केले का? तुम्हाला कळलेच असेल की त्याने तसेच केले असणार.तो पुन्हा एकदा उत्तम व कुशल मेकॅनिक झाला.मिस्टर हँकने भूतकाळाच्या त्याच्या कामाची त्याच्यासमोर जी प्रतिमा बनवली होती त्या प्रतिमेला बिल जागला.
'बाल्डविन लोकोमोटिव्ह वर्क्स'चे अध्यक्ष सॅम्युअल वॉक्लेनने म्हटलं होतं,"साधारण माणसाला सहजपणे प्रेरित केलं जाऊ शकतं,जर तो तुमचा आदर करत असेल तर; आणि जर तुम्ही त्याला हे सांगितलंत की तुम्ही त्याच्या एखाद्या विशेष योग्यतेसाठी त्याचा आदर करता."
थोडक्यात,जर तुम्हाला एखाद्या व्यक्तीची एखादी गोष्ट सुधारायची असेल तर असं दाखवा की तो त्या व्यक्तीचा सर्वश्रेष्ठ गुण आहे.
शेक्सपियरनं म्हटलं होतं,"जर तुमच्यात कुठलाच गुण नसेल तर,असा व्यवहार करा की जणू काही तो गुण तुमच्यात आधीपासूनच आहे."
आणि लोकांना पण स्पष्टपणे सांगून द्या की तुम्ही समोरच्या व्यक्तीमध्ये जो गुण पाहू इच्छिता तो त्याच्यात आधीपासूनच आहे.त्यांची चांगली प्रतिमा बनवा.
जॉर्जेट लेब्लांकनं आपलं पुस्तक 'सॉव्हेनियर्स, माय लाइफ विथ मॅटरलिंक'मध्ये सांगितलंय.की त्यांनी कशा त-हेनं एका बेल्जियन सिंड्रेलाचा अद्भूत कायापालट केला.
"शेजारच्या हॉटेलमधून एक नोकराणी माझं जेवण आणायची,"त्या लिहितात,"तिला 'मेरी द डिशवॉशर' म्हटलं जायचं. कारण तिनं आपली कारकीर्द भांडी घासणाऱ्या मोलकरणीच्या मदतनीसच्या रुपात सुरू केली होती.ती कुरुप दिसायची,तिचे डोळे थोडे तिरळे होते आणि पाय सळयांसारखे बारकुळे होते.तिची अंगकाठी किडकिडीत होती. तिच्यात आत्मविश्वासाचा अभाव होता.
"एक दिवस जेव्हा आपल्या लाल हातात मेरी मॅकरोनीची प्लेट घेऊन उभी होती,तेव्हा मी तिला सरळपणे म्हटलं,
'मेरी,तुला कल्पना नाही की तुझ्यात किती गुण लपलेले आहेत.मेरीला आपल्या भावना लपवून ठेवण्याची सवय होती. ती काही क्षण थबकली.तिनं संकटाच्या विचाराने काहीच प्रतिक्रिया दाखवली नाही.तिने प्लेट टेबलवर ठेवली आणि मग भोळेपणाने म्हणाली, "माझा यावर विश्वास बसत नाही." तिला याबाबतीत काही शंका नव्हती,
त्यामुळे तिने मला एकही प्रश्न विचारला नाही.ती किचनपर्यंत गेली आणि तिनं मी म्हटलेलं तिनं पुन्हा म्हटलं.तिच्या आस्थेमध्ये इतकी शक्ती होती की कुणीच तिची टर उडवली नाही.त्या दिवसानंतर लोक तिच्याशी चांगला व्यवहार करू लागले.पण सर्वांत अजब बदल मेरीत आला होता.तिला आता विश्वास वाटू लागला होता की तिच्यात अनेक सुप्त गुण होते. ती स्वतःचा चेहरा व शरीराकडे विशेष लक्ष देऊ लागली.त्यामुळे निद्रिस्त तारुण्य जागृत झालं आणि तिची कुरुपता नाहीशी झाली.
"दोन महिन्यांनी तिनं घोषणा केली की ती खानसाम्याच्या भाच्याशी लग्न करणार आहे.'मी एक लेडी बनणार आहे,' तिनं मला सांगितलं आणि मला धन्यवाद दिले.एका छोट्याशा वाक्यांनं तिचं पूर्ण जीवनच बदलून गेलं होत."
जॉर्जेट लेब्लांकने 'मेरी द डिशवॉशर'ला एका प्रतिमेत बसवलं होतं,जिच्या हिशोबाने ती व्यवहार करू शकेल आणि त्या प्रतिमेने तिचा कायापालट झाला होता.बिल पार्कर डेटोना बीच, फ्लोरिडामध्ये एका फूड कंपनीचे सेल्स रिप्रेझेंटेटिव्ह होते.ते आपल्या कंपनीद्वारा निघणाऱ्या नवीन उत्पादनांमुळे खूप उत्साहित होते.त्यांना हे जेव्हा समजलं की एका मोठ्या फूड मार्केटच्या मॅनेजरने या उत्पादकांना आपल्या दुकानात ठेवण्यापासून मज्जाव केला, तेव्हा ते खूप दुःखी झाले.बिल पूर्ण दिवसभर यावर विचार करीत राहिले आणि त्या संध्याकाळी घरी जाण्याआधी त्याने पुन्हा एकदा दुकानात जाऊन प्रयत्न करण्याचा निर्णय घेतला.
"जॅक," तो म्हणाला, "जेव्हा मी सकाळी आले होतो तेव्हा मला असं जाणवलं की तेव्हा मी आमच्या उत्पादनांबद्दल तुम्हाला पूर्ण माहिती दिली नव्हती.मी आता तुमचा थोडा वेळ घेईन, म्हणजे मी ती माहिती तुम्हाला नीट सांगू शकेन,जी मी आधी दिली नव्हती.मला नेहमीच या गोष्टीचा आदर वाटलेला आहे की तुम्ही नेहमी ऐकण्यासाठी इच्छुक असता व जर ते तुम्हाला मान्य झालं तर तुम्ही आपला निर्णय बदलण्यासाठी तयार राहता."
जॅक यानंतरसुध्दा ऐकायला नकार देऊ शकला असता का? अजिबात नाही,कारण त्याला आपल्या प्रतिमेला जागायचं होतं.
एका सकाळची गोष्ट आहे.डब्लिन,आयर्लंडचे एक दंत चिकित्सक डॉ.मार्टिन फिट्जह्यू अवाक झाले होते.
त्यांच्या एका रुग्णाने सांगितले की ज्या धातुच्या कपाने तो आपलं तोंड स्वच्छ करत होता,तो कप ठेवण्याचा होल्डर अस्वच्छ होता.खरं तर तो रुग्ण कागदी कपाने गुळण्या करत असे.परंतु व्यावसायिकदृष्ट्या हे योग्य नव्हतं की कप ठेवण्यासाठी अस्वच्छ होल्डरचा उपयोग केला जावा.
जेव्हा रुग्ण निघून गेला तेव्हा डॉक्टरांनी आपल्या खाजगी ऑफिसात जाऊन सफाई करणाऱ्या महिला कामगार ब्रिजिटला एक चिठ्ठी लिहिली.ब्रिजिट त्यांच्या ऑफिसची स्वच्छता करायला आठवड्यातून दोनदा येत असे.त्यांनी लिहिलं-
प्रिय ब्रिजिट,
मी तुला फार कमी वेळ भेटू शकतो.मी असा विचार केला की तुझ्या स्वच्छतेच्या इतक्या चांगल्या कामासाठी मी तुला धन्यवाद द्यायला वेळ काढायला हवा.तसं पाहिलं तर मला वाटतं की आठवड्यात दोनच दिवस,दोन तासाचा वेळ स्वच्छतेसाठी खूपच कमी असतो.जर तुला पण असे वाटत असेल की तुला 'कधीतरी' स्वच्छ करण्याच्या वस्तू,जसे की कपहोल्डर इत्यादींना साफ करायला जास्त वेळेची आवश्यकता आहे तर तू कृपया अर्धा तास जास्त काम करण्याची तसदी घे.उघडच आहे की मी या अतिरिक्त कामाचे जास्त पैसे देईन.
डॉ.फिट्जह्यू सांगतात, "दुसऱ्या दिवशी जेव्हा मी ऑफिसमध्ये आलो तेव्हा माझे टेबल आरशाप्रमाणे चमकत होते आणि माझी खूर्चीसुद्धा इतकी गुळगुळीत झाली होती की मी त्यावरून जवळजवळ घसरून खालीच पडलो. मी आत्तापर्यंत जितके कप होल्डर्स बघितले होते त्यात सर्वांत चमकणारा होल्डर हा होता.मी स्वच्छता करणाऱ्या व्यक्तीसमोर तिची एक प्रतिमा बनवली होती आणि या छोट्याशा प्रयत्नानंतर तिने आपले सर्वश्रेष्ठ काम केले.तिने या जास्तीच्या कामात किती जास्त वेळ लावला? बरोबर आहे तुमचं - अजिबातच नाही!"
एक जुनी म्हण आहे,"जर एखाद्या कुत्र्याला वाईट नाव दिलंत तर तो इतका वाईट वागेल की तुम्ही त्याचे प्राणच घेऊ पाहाल." पण जर तुम्ही त्याचे लाड केलेत,तर तुमच्यासाठी काय काय करतो ते पाहा!
श्रीमती रुथ हॉपकिन्स ब्रुकलीन न्यू यॉर्कमध्ये चौथीची शिक्षिका होती.शाळेत पहिल्या दिवशी तिने आपल्या वर्गाच्या उपस्थिती रजिस्टरला पाहिलं आणि नवीन सत्र सुरू करण्याच्या तिच्या उत्साहावर पाणी पडलं.यंदा तिच्या वर्गात टॉमी टी.आला होता,जो शाळेतला सर्वांत कुप्रसिध्द 'खोडकर मुलगा' होता.तिसरीची वर्गशिक्षिका नेहमी आपल्या सहकाऱ्यांकडे,प्रिन्सिपलकडे त्याची तक्रार करीत असे.तो केवळ वांडच नव्हता,तर वर्गात गंभीर समस्यासुद्धा निर्माण करीत असे.तो सगळ्या मुलांशी भांडत असे,मुलींना छेडत असे आणि शिक्षकांना तर बेजार करत असे,वयाप्रमाणे त्याच्या या खोड्या वाढतच चालल्या होत्या.
त्याच्यात एकच गोष्ट चांगली होती आणि ती म्हणजे तो वेगाने शिकत असे व अभ्यासात हुशार होता.
श्रीमती हॉपकिन्सने तत्काळ टॉमीच्या समस्येचे निराकरण करायचं ठरवलं.जेव्हा ती आपल्या नवीन विद्यार्थ्यांचं स्वागत करीत होती,तेव्हा तिने प्रत्येकाशी या त-हेने गप्पा केल्या,"रोझ,तुझा पोशाख खूप सुंदर आहे." "एलिलिया,मी ऐकलंय की तू खूप छान चित्र काढतेस."जेव्हा ती टॉमीजवळ आली तेव्हा त्याच्या डोळ्यात बघत तिने म्हटले
'टॉमी,मला वाटतं की तू स्वाभाविकच लीडर आहेस,
नेता आहेस.मला असं वाटतं की तू या वर्गाचा मॉनिटर व्हावंस. मुलांना सांभाळायला तू माझी मदत कर म्हणजे यंदा चौथीचा आपला वर्ग शाळेतला सर्वोत्कृष्ट वर्ग होईल." सुरुवातीच्या दिवसांत शिक्षिकेने टॉमीच्या प्रत्येक गोष्टीची वारंवार स्तुती केली आणि तो किती चांगला विद्यार्थी आहे हे त्याला सांगितलं.अशी स्वतःची प्रतिमा उंचावल्यावर तर नऊ वर्षांचा हा मुलगा,आपल्या उंचावलेल्या प्रतिमेला कायम राखण्यासाठी विवश झाला आणि त्याने आपल्या शिक्षिकेच्या नजरेतली प्रतिमा बदलू दिली नाही.जर तुम्हाला दुसऱ्यांच्या व्यवहाराला किंवा वागणुकीला बदलण्याच्या कठीण नेतृत्व-
आव्हानात निपुण व्हायचं असेल तर समोरच्या व्यक्तीला इतकी प्रतिष्ठा द्या किती योग्य कार्य करण्यासाठी सिद्ध होईल.
२६.१२.२३ या लेखातील पुढील भाग..