पक्षी मानवांचे बेट…
अठराव्या शतकाच्या सुरुवातीला जे पहिले युरोपियन लोक जहाजातून ईस्टर आयलंडवर उतरले ते जमिनीला खिळून, डोळे विस्फारून पाहत राहिले.
त्यांच्या नजरेला पडले ते हजारो दगडी पुतळे ! त्यातले शेकडो पुतळे निदान ३३ ते ६६ फूट उंचीचे आहेत आणि त्या प्रत्येक पुतळ्याचे वजन किमान ५० टन तरी सहज भरेल. आजही ते प्रत्येक प्रवाशाकडे तसेच त्याच्या नजरेला नजर भिडवत उभे आहेत, यंत्रमानवच जसे !
सुरुवातीला काही पुतळ्यांच्या डोक्यावर वेगवेगळ्या हॅटस् (टोप्या) ही होत्याज्या दगडातून पुतळे कोरले त्याच दगडातून पुन्हा हॅटस् कोरून काढलेल्या नाहीत.त्या दगडी हॅटस् चे वजनही प्रत्येकी १० टन तरी असेल.
पुतळ्यांच्या डोक्यावर हॅटस् घालायच्या तरी हवेतून आधी त्या उचलायला हव्यात ना? तरच त्या डोक्यावर ठेवता येणार.त्या उचलल्या कशा?
सर्व मानव संस्कृती,सर्व खंडे यांच्यापासून ईस्टर आयलंड इतके लांब आहे की तिथल्या लोकांना चन्द्र,सूर्य,तारे सुद्धा जास्ती जवळचे वाटावेत.
ज्वालामुखीच्या उद्रेकातून निर्माण झालेल्या या छोट्या खडकाळ भागात एक झाड उगवेल तर नशिबच म्हणायचे! म्हणूनच या पुतळ्यांच्या बाबतीत तरु हे दगडी पुतळे लाकडी रोलर्सवरून त्यांच्या सध्याच्या जागांवर आणले तरी स्पष्टीकरण द्यायला कुणी धजावलेले नाही.२००० हून अधिक लोक या बेटावर कधीच राहू शकणार नाहीत.
अशा या बेटावर आज त्याहूनही कमी लोक कित्येक वर्षे राहत आहेत.पुतळे बनविणाऱ्या पाथरवटांना जहाजांनी अन्नवस्त्राचा पुरवठा होत होता ही कल्पना पुराणकाळात अशक्य आहे.मग पुन्हा नेहमीचे प्रश्न आलेच.पोलादासारखा टणक दगड कोणत्या लोकांनी कोणत्या आयुधांनी लोण्यासारखा कापला? त्या दगडातून पुतळे कोणी कोरून काढले? सध्याच्या जागांपर्यंत ओढत कसे आणले?
ज्या दगडातून पुतळे कोरले आणि ज्या दगडातून त्यांच्या डोक्यावर घालण्यासाठी हॅटस् कोरल्या,ते दगड पुन्हा वेगवेगळ्या खाणींतून काढले आहेत.दगड अगदी गुळगुळीत केले कसे?पुतळे उभे केले कसे? नेहमीचेचे निरुत्तर करणारे प्रश्न.अशा प्रश्नांची उत्तरे आजपर्यंत कधीच सापडलेली नाहीत.
राहणाऱ्या सर्व २००० लोकांनी रात्रंदिवस काम केले असे गृहीत धरले तरी त्या काळातील आयुधे वापरून हे प्रचंड पुतळे बनवण्याचे काम होणे अशक्य होते.
काही जणांना तरी थोडी फार जागा आहे तिथे शेती करणे,मासे पकडणे,कापड बनवणे या गोष्टी करणे आवश्यकच होते.
ज्वालामुखीच्या मुखातच संपूर्ण तयार असलेले,
अर्धवट संपवलेले असे किती तरी पुतळे आहेत.
जुनाट दगडी कुऱ्हाडी वापरून लाव्हाच्या भिंतीतून हे दगड काढणे अशक्य. अशा शेकडो जुनाट कुऱ्हाडी तिथे आढळतात पण त्या कशा काय? काय घडले असावे?
परग्रहांवरील अंतराळवीरांनी अत्याधुनिक साधनांचा वापर पौराणिक काळातल्या धर्मगुरुंना शिकवला असणार.त्यांनी लाव्हामधून दगड वेगळे काढले,त्यांचे पुतळे बनवले आणि एकाएकी अंतराळवीर बेट सोडून गेले.त्यांनी मागे ठेवलेली आयुधे बोथट झाली.
वापरता येईनाशी झाली.ज्यांना ती वापरता येत होती ते लोक मरण पावले असतील,बेट सोडून गेले असतील आणि अंतराळवीर नसल्याने नवीन आयुधांचा पुरवठा होणे शक्यच नव्हते.त्या त-हेची आयुधे बनविणे त्या मागासलेल्या जमातींना जमणे शक्य नव्हते.सर्व कामे अचानक थांबली आहेत हे तर स्पष्ट दिसते.
कड्यावरच अर्धवट तयार असे दोनशेहून जास्त पुतळे दिसतात.अनेक वर्षे गेली.पुन्हा कधी तरी या जमातीमध्ये ते पुतळे पूर्ण करण्याची प्रबळ इच्छा निर्माण झाली असेल. दिवसेंदिवस त्यांनी कुऱ्हाडी वगैरे साध्या साध्या आयुधांनी ते पुतळे पूर्ण करण्याचा प्रयत्न केला असेल पण शेवटी लाव्हाच्या भिंतीवरून एक पुतळा काही त्यांना वेगळा काढता आला नाही.निराशेने आपल्या कुऱ्हाडी तिथे टाकूनच तेही निघून गेले.तिथे सापडलेली आयुधे,त्यांचा वापर करून ते पुतळे त्या मागासलेल्या जमातीनीच बनवले नाहीत असेच स्पष्टपणे दाखवतात.
मग हे पुतळे बनवले कुणी? पुन्हा सर्व पुतळे समुद्रावर नजर ठेवून बेटाच्या सर्व बाजूंनी उभे आहेत.
अंतर्भागावर त्यांची दृष्टी नाही. का?
दुर्दैवाने प्रथम उतरलेल्या युरोपियन मिशनऱ्यांनी सर्व नवीन जगात केले तेच इथे केले.बेटाचा काळा कालखंड तसाच राहील याची चोख व्यवस्था केली.
काही पुतळ्यांवर चित्रलिपी लिहिलेल्या लाकडी चौकटी सापडल्या होत्या.त्या मिशनऱ्यांनी जाळून टाकल्या.जगातले सर्व म्युझियम्स् शोधले तरी अशा डझनभर लाकडी चौकटींचा पत्ता आज लागेल असे वाटत नाही.तिथल्या चालीरीती,पूजाअर्चा या सर्वांवर त्यांनी बंदी घातली.तिथल्या लोकांवर नाना अत्याचार केले.पण तरीही या मिशनऱ्यांना एक गोष्ट साधली नाही.तिथले लोक या बेटाला 'पक्षी मानवांचे बेट' म्हणतच राहिले.सांगोवांगी चालत आलेली प्रचलित आख्यायिका सांगते की उडती माणसे या बेटावर उतरली व त्यांनी पुराणकाळात प्रथमच या बेटावर अग्नी चेतवला.या आख्यायिकेनुसार मोठ्या मोठ्या डोळ्यांच्या उडत्या प्राण्यांची चित्रेही या बेटावर आढळतात.ईस्टर आयलंडवर ज्या त-हेचे पुतळे सापडतात तसेच ते टिआहुआन्को येथे सापडतात.या संस्कृतींचा काही संबंध असेल का? एकाच त-हेचे पुतळे दोन्ही ठिकाणी का सापडावेत?
१५३२ मध्ये टिआहुआन्कोबद्दल खोदून खोदून चौकशी केली तरी इंका लोक असेच म्हणत होते की टिआहुआन्को शहर भरभराटीत नांदताना कुणी पाहिलेलेच नाही.
लोकांनी फक्त पाहिले आहेत ते विध्वंसक स्थितीतले त्या शहराचे भग्नावशेष! मानव जातीच्या अंधःकारमय काळातच ते बांधले गेले असावे.ईस्टर आयलंड टिआहुआन्कोपासून ३१२५ मैल तरी लांब आहे.अशा परिस्थितीत एका ठिकाणच्या संस्कृतीचा दुसऱ्या ठिकाणच्या संस्कृतीवर परिणाम होईल?
इंकांच्या आधीची पुराणे वीरकोचा या आदिदेवाच्या कथा सांगतात.त्यात या प्रश्नाचे उत्तर असेल का? संपूर्ण काळोख होता, सूर्यही नव्हता,तेव्हा वीरकोचाने हे जग निर्माण केले.धिप्पाड अशी मानवजमात त्याने दगडातूनच कोरून काढली.पण त्यांच्यावर रागावून त्याने महापुरात त्या सर्वांना बुडवून टाकले.मग त्याने चन्द्र आणि सूर्य उगवण्याची व्यवस्था केली आणि पृथ्वी प्रकाशमान झाली.
अपुर्ण– उर्वरित भाग पुढील भागात...!
पावसाने मनसोक्त पडावे
अशा जमिनी किती राहिल्या ?
नद्यांनी उरफोडून वहावे
असे क्षेत्र किती ठेवलेय रिकामे ?
प्राण्यांनी फिरावे मुक्त - मनसोक्त
असे जंगल किती उरलेय इथे ?
मग नदी भेटायला येते ऊरी
घरी दारी
जंगली जनावर खेटायला येते
घरी दारी
एक दोन पावसांच्याच सरी
अख्खे धरण भरून टाकतात
विराट शहरं
अफाट खेडी
त्या आकारहीन पाण्याने मोडून पडतात
पक्षी झाले सैरभैर
त्यालाही किती वर्षे उलटली
सैरभैर होणं म्हणजे काय
हे कळलं असेल कदाचित मनुष्य प्राण्याला
की तेही उरलं नाही त्यात?
की जीव तरारून आलाय त्याच्यात
यंत्रमानवाचा?
🍂
डॉ. रवींद्र श्रावस्ती
एक विशिष्ट नोंद— राजकुमार सिद्धार्थ याला झालेल्या साक्षात्काराविषयी बरंच संशोधन झालं आहे. लिअल वॅटसन (Lyall Wastson) आपल्या 'द बायॉलॉजी ऑफ डेथ' या ग्रंथात लिहितो:
`Until about fifteen years ago, our pineal was thought to be a useless vestigial appendage, something left over from reptilian times. Then in 1959, Aaron Lerner of Yale University discovered that it produced a harmone which is called melatonin, and the pineal changed its image from degenerate body to renascent gland. Interest in pineal revived and a year later it became clear that melatonin was manufactured from serotonin, a very strange substance that occurs in the most unlikely places. It is found in dates and bananas and plums, but now where it is more common than in a species of wild figs that grow in tropics into huge sprawling trees with hanging roots that prop their branches up in beautiful shady colonnades. In Africa these banyan trees are sacred to many people and are very seldom cut. In India they are known as bo, and it is said that it was beneath one of these trees that the prince Siddharth Gautma sat (eating the figs?) when he suddenly understood the causes of human suffering. It was this enlightenment that led to his being called the Buddha.'
`सुमारे पंधरा वर्षांपूर्वीपर्यंत,आमच्या पाइनलला एक निरुपयोगी वेस्टिजियल अपेंडेज समजले जात असे,जे सरपटणार्‍या काळापासून शिल्लक राहिलेले आहे.
त्यानंतर १९५९ मध्ये येल युनिव्हर्सिटीच्या ॲरॉन लर्नरने शोधून काढले की ते मेलाटोनिन नावाचे हार्मोन तयार करते आणि पाइनलने त्याची प्रतिमा खराब झालेल्या शरीरापासून पुनर्जागरण ग्रंथीमध्ये बदलली. पाइनलमध्ये स्वारस्य पुनरुज्जीवित झाले आणि एक वर्षानंतर हे स्पष्ट झाले की मेलाटोनिन हे सेरोटोनिनपासून तयार केले गेले होते, एक अतिशय विचित्र पदार्थ जो अत्यंत संभाव्य ठिकाणी आढळतो.हे खजूर,केळी आणि प्लममध्ये आढळते,परंतु आता हे जंगली अंजीरांच्या प्रजातींपेक्षा अधिक सामान्य आहे जे उष्ण कटिबंधात वाढतात आणि त्यांच्या फांद्या सुंदर छायादार कोलोनेड्समध्ये लटकलेल्या मुळे असलेल्या मोठ्या पसरलेल्या झाडांमध्ये वाढतात.आफ्रिकेत ही वटवृक्ष अनेक लोकांसाठी पवित्र मानली जातात आणि क्वचितच कापली जातात.भारतात त्यांना बो म्हणून ओळखले जाते आणि असे म्हटले जाते की या झाडांपैकी एका झाडाखाली राजकुमार सिद्धार्थ गौतम बसले होते. (अंजीर खात होते?) जेव्हा त्यांना अचानक मानवी दुःखाची कारणे समजली.या ज्ञानामुळेच त्यांना बुद्ध म्हटले गेले.'
'पाखरमाया' मारुती चितमपल्ली..