पहिलं युद्ध संपल्यावर काही काळानंतर मी लंडनमध्ये एका रात्री एक बहुमूल्य धडा शिकलो. मी त्या वेळी सर रॉन्स स्थिथचा मॅनेजर होता.युद्धाच्या वेळी सर रॉन्स फिलिस्तीन ऑस्ट्रेलिया सरकारचे महत्त्वपूर्ण व्यक्ती होते. युद्धानंतर सर रॉन्सनी आधी जगाला हवाई चक्कर मारून सर्वांना आश्चर्यचकित केलं.या प्रकारची करामत याच्या आधी कधीच केली गेली नव्हती.या अद्भुतपूर्व प्रवासामुळे जबरदस्त खळबळ पसरली.इंग्लंडच्या राजानं त्यांना नाइटची पदवी दिली आणि काही काळापर्यंत ते
ब्रिटिश साम्राज्याचे सर्वाधिक चर्चित व्यक्ती होते.एका रात्री मी सर रॉसच्या सन्मानार्थ दिल्या गेलेल्या जेवणात सामील झालो.रात्रीच्या जेवण्याच्या वेळी माझ्या शेजारी बसलेल्या व्यक्तीनं एक मजेदार गोष्ट सांगितली.ती एका म्हणीवर आधारित होती.
काही दैवी शक्ती आमच्या भाग्याचं नियंत्रण करते.मग आम्ही कितीही प्रयत्न केले तरी.
गोष्ट ऐकणाऱ्यानं त्यावर म्हटले की,हे बायबलचे कोटेशन आहे.मला माहीत होते की,हे खोटे आहे.मी चांगल्या प्रकारे हे जाणत होतो.या बाबतीत माझ्या मनात जरापण संदेह नव्हता म्हणून याकरिता महत्त्वपूर्ण बनायच्या लालसेनी आणि आपले श्रेष्ठत्व सिद्ध करण्याकरिता मी स्वतःच स्वतःला सुधारक समितीचा अध्यक्ष बनवून टाकले.जेव्हा की तो आपल्या गोष्टीवर अडून राहिला,काय ? शेक्सपिअरचे कोटेशन ? असंभव ! फालतु ! हे कोटेशन तर बायबलचंच आहे आणि त्याला पूर्ण विश्वास होता की हे खरं आहे.गोष्ट सांगणारा माझ्या उजवीकडे बसला होता आणि माझे जुने मित्र क्रॅक गॅमंडनी अनेक वर्षे शेक्सपिअरचा अभ्यास केला होता.यामुळे आम्ही त्यांच्याचकडून या गोष्टीचा निकाल लावण्याचं ठरविलं.
गॅमंडनं आमची पूर्ण गोष्ट ऐकली आणि टेबलाच्या खालून पाय मारत मला म्हणाला,डेल,तू चुकीचा आहेस.हे सज्जन बरोबर आहेत.हे कोटेशन बायबलचं आहे.त्या रात्री घरी परतताना मी गॅमंडला म्हटलं,फ्रँक तुम्ही तर जाणत होता ना की ते कोटेशन शेक्सपिअरचं आहे?हो,का नाही? त्यांनी उत्तर दिलं."हॅम्लेट नाटकातल्या पाचव्या अंकातल्या दुसऱ्या सीनमध्ये हे कोटेशन आहे;पण माझ्या प्रिय मित्रा डेल,आपण एका समारंभात पाहुणे म्हणून गेलो होतो.
कोणत्या तरी माणसासमोर हे सिद्ध करून काय फायदा की,तो चुकीचा आहे? यामुळे तो तुम्हाला पसंत करू लागेल का? त्यांनी तुम्हाला मत नव्हतं विचारलं.त्याला तुमच्या मताची जरूरतही नव्हती.त्याच्या बरोबर वाद कशाला करायचा ? धारदार वादापासून नेहमी वाचलं पाहिजे.मला अशा त-हेच्या धड्यांची सक्त जरूरत होती.
कारण वादविवाद करणं किंवा वाद घालणं हा माझा प्रिय शौक होता.आपल्या तारुण्यात मी जगातल्या प्रत्येक गोष्टीवर तर्क आणि वादविवाद करत होतो.
जेव्हा मी कॉलेजमध्ये गेलो तेव्हा मी तर्कशास्त्र आणि तर्कवितर्कचा अभ्यास केला.वादविवाद प्रतियोगितामध्ये खूप हिरिरीनं भाग घेतला. मिसुरीच्या लोकांमध्ये ही सवय आहे आणि मी तर तिथंच जन्मलो.मला वाटायचं जगानं मला बघावं आणि बघतच राहावं.नंतर मी वादविवाद
आणि तर्कवितर्क करण्याची कला न्यू यॉर्कमध्ये शिकवली.मला हे स्वीकारायला तर लाज वाटते की,एक वेळ तर मी या विषयावर एक पुस्तक लिहिण्याची योजना केली होती,तेव्हापासून आजपर्यंत मी हजारो वादांमध्ये भाग घेतला आहे.त्यांना ऐकलं आहे.पाहिलं आहे.
आपल्या आणि दुसऱ्या लोकांच्या जीवनात त्याचे परिणाम बघितले आहेत.यानंतर मी या निष्कर्षाला आलो की,ईश्वरानं बनविलेल्या या जगात वादापेक्षा एकाच पद्धतीनं फायदा होऊ शकतो.तो हा की,वादापासून वाचले पाहिजे.वादापासून त्याच तऱ्हेने वाचा ज्या त-हेने तुम्ही साप किंवा भूकंपापासून वाचता.दहामध्ये नऊ वेळा तर वादामुळे काही फायदा होत नाही.कारण दोन्ही पक्षांना वादानंतर हा पूर्ण विश्वास होतो की तेच बरोबर होते.
तुम्ही वादामध्ये नाही जिंकू शकत.कारण जर तुम्ही हारता,तेव्हा तर तुमची जीत होते.का? पण जर तुम्ही जिंकलात तरी तुमची हार होते.का? जर तुम्ही समोरच्या व्यक्तीला सिद्ध केलंत की, त्यांच्या तर्कामध्ये काही दम नाही आणि त्यांच्या प्रत्येक गोष्टीच्या तुम्ही चिंधड्या उडवल्यात तर काय होईल? निश्चितपणे तुम्हाला छान वाटेल; पण त्याची हालत काय होईल ? तुम्ही त्याला सगळ्यांसमोर खाली बघायला लावलं.तुम्ही त्याच्या गर्वाचं घर खाली केलंत.तो तुमच्या जिंकण्यामुळे चिडून जाईल.
आपल्या इच्छेविरुद्ध जो गोष्ट मानतो,
तो आजही त्याच विचाराचा असतो.
वादांनी कुठलाच फायदा होत नाही.मित्र जोडा आणि प्रभावशाली बना,डेल कार्नेगी,मंजुल प्रकाशन
अनेक वर्षांपूर्वी माझ्या क्लासमध्ये पॅट्रिक जे.ओ. हेअर नावाचा स्टुडंट होता.त्याचं शिक्षण तर कमी होतं;पण त्याला वादविवाद करायला खूप मजा यायची. एकदा तो शोफरचं काम करून चुकला होता.तो माझ्यापाशी आला होता कारण त्याला त्याचे ट्रक विकायचे होते आणि त्याचे ट्रक विकले जात नव्हते.थोड्या प्रश्नोत्तरांनंतर मला लक्षात आले की,ज्या लोकांना तो ट्रक विकायचा म्हणतो आहे, त्यांच्याशी वाद घालून तो त्यांना स्वतःचा विरोधी बनवायचा.जर कोणत्या ग्राहकानं त्याच्या कंपनीच्या ट्रकमध्ये काही खोट दाखवली,तर पॅट्रिकला प्रचंड राग येत असे.तो लगेच ग्राहकाचा गळा पकडत होता.पॅट्रिकनी या पद्धतीनं खूप वाद जिंकले.जसं त्यांनी नंतर मला सांगितलं.मी बहुतेक कोणाच्या ऑफिसमधून हे सांगून निघत होतो की,आज मी त्याला धडा शिकवला.
निश्चितपणे मी त्याला धडा शिकवला होता;पण मी त्याला काही विकू शकलो नाही.
माझी समस्या ही नव्हती की,पॅट्रिकला बोलायला शिकवायचं आहे.माझी समस्या ही होती की,पॅट्रिकला बोलण्यापासून आणि वाद घालण्यापासून कसं थांबवायचं?
पॅट्रिक जे.ओ.हेयर काही काळानंतर काइट मोटर कंपनीचा स्टार सेल्समन बनला.हे कसं झालं हे त्याच्याच शब्दांत ऐका.जेव्हा मी कोणत्या ग्राहकाच्या ऑफिसमध्ये गेलो आणि समोरच्यानं अशी प्रतिक्रिया दिली,'व्हाइट कंपनीचा ट्रक ? त्यात काही खास दम नाहीये. जर मला कोणी फुकटात तो ट्रक दिला,तरी मी तो घेणार नाही.मी तर हूजइट कंपनीचा ट्रक विकत घेणार आहे.'यावर मी सांगतो की, हूजइट कंपनीचे ट्रक खूप छान असतात.जर तुम्ही तो ट्रक विकत घेतला तरी तुम्हाला मुळीच पश्चात्ताप होणार नाही.हूजइट कंपनी खूप चांगली आहे. आणि त्याचे सेल्समनही खूप छान आहेत.'
हे ऐकल्यावर ग्राहक आश्चर्यचकित होतो.आता वादाला कुठं जागाच उरत नाही.जर तो सांगतो की,हूजइट कंपनीचे ट्रक सगळ्यात चांगले असतात आणि मी हे मानतो तर पुढे तो वाद घालूच शकत नाही.जेव्हा मी त्याच्याशी सहमत होतो,तेव्हा तो हे पुन्हा नाही म्हणू शकत की, हूजइट कंपनीचे ट्रक सर्वश्रेष्ठ आहेत.मग आम्ही हूजइट विषयाच्या पुढे सरकतो आणि मी त्याला व्हाइट ट्रकची महती सांगतो.आधी असं व्हायचं की,जेव्हा ग्राहक माझ्या कंपनीला नाव ठेवायचे तेव्हा मी रागानं लालेलाल होत होतो.मग मी जोरजोरात हूजइट कंपनीच्या ट्रकबद्दल नकारात्मक गोष्टी सांगू लागायचो.मी जितकं जास्त वाईट म्हणायचो,माझा ग्राहक माझ्या प्रतिस्पर्धी ट्रकची तितकीच तारीफ करायचा आणि माझ्या प्रतिस्पर्ध्याचा ट्रक विकत घेण्याबद्दलचं मत अधिक ठाम बनत जायचं.जेव्हा मी पाठीमागं वळून बघतो,तेव्हा मला हैराण व्हायला होतं की,मी जो काही माल विकला तो मी कसा काय विकू शकलो?मी वाद करण्यात आणि भांडण्यात आपल्या जीवनातली अनेक वर्षं बरबाद केली.आता मी माझे तोंड बंद ठेवतो.यामुळे मला खूप फायदा होतो.
बेन फ्रँकलीननं एकदा म्हटलं होतं,
जर तुम्ही वाद घालत आहात आणि समोरचा विरोध करत आहे,तर अनेक वेळा तुम्ही जिंकाल;परंतु हे जिंकणं पोकळ असेल कारण तुम्हाला तुमच्या प्रतिस्पर्ध्याचा सद्भाव मिळणार नाही.तुम्ही स्वतःच विचार करा की,तुम्ही काय पसंत कराल?वादात नाटकीय,सैद्धान्तिक विजय की समोरच्याचा सद्भाव मिळवणे ? दोन्ही गोष्टी एकदम मिळविणं खूपचं कठीण असतं.
बोस्टन ट्रांस्क्रिप्टमध्ये एकदा काही महत्त्वाच्या ओळी छापल्या होत्या.
उर्वरित भाग पुढील लेखामध्ये..!