या पत्रांवर आम्हा दीडशे विद्यार्थ्यांच्या सह्या होत्या.नंतर आमच्या लक्षात आले की,लेखकमंडळी त्यांच्या कामात खूप व्यग्र असतात,
त्यामुळे व्याख्यान तयार करण्यात त्यांचा खूप वेळ जाईल म्हणून आम्ही त्यांच्या कामाच्या पद्धतीवरील प्रश्न असणारी एक प्रश्नावली तयार केली व ती प्रत्येक पत्रासोबत पाठवली.
त्या सगळ्या लेखकांनाही पद्धत आवडली.यामुळे ते सर्वच लेखक खूप प्रभावित झाले आणि आम्हाला उदंड प्रतिसाद मिळाला.
थिओडर रूझवेल्टच्या मंत्रिमंडळात खजिनदार म्हणून कार्यरत असलेला सचिव लेस्की शॉयाचे मन हीच पद्धत वापरून मी वळवले,तसेच अ‍ॅटर्नी जनरल ब्रायन,फ्रँकलिन रूझवेल्ट वगैरेसारख्या मान्यवर लोकांनाही भाषणाला बोलावले आणि अर्थात ही पद्धत वापरून मी माझ्या जाहीर भाषण कलेच्या कोर्ससाठीही अशा अनेक मोठमोठ्या लोकांना विद्यार्थ्यांशी बोलायला बोलावले.आपले कौतुक करणारी माणसे आपल्यापैकी सगळ्यांनाच मग ते कारखान्यात काम करणारे कामगार असोत,
ऑफिसमध्ये काम करणारे कारकून असोत किंवा अगदी सिंहासनावर बसलेला राजा असू दे सगळ्यांनाच आवडतात.जर्मन कैसरचेच उदाहरण घ्यायचे झाले,तर पहिले महायुद्ध संपण्याच्या सुमारास कैसर हा संपूर्ण जगाच्या दृष्टीने अत्यंत निर्दयी आणि तिरस्करणीय माणूस होता.त्याचा देशसुद्धा त्याच्या विरोधात होता.स्वतःचा जीव वाचवण्यासाठी तो हॉलंडला पळून गेला.
त्याच्याबद्दल लोकांच्या मनात इतका संताप खदखदत होता की,शक्य असते,तर लोकांनी त्याला उभा चिरला असता आणि जाळून टाकला असता.या सगळ्या रणधुमाळीमध्ये एका छोट्या मुलाने कैसरला एक अतिशय साधे;पण मनापासून आणि कुठलाही हेतू मनात न बाळगता पत्र लिहिले.त्या पत्रात कैसरबद्दल आदर व कौतुक ओतप्रोत भरलेले होते.त्यात लिहिले होते की,लोकांना काहीही वाटले, तरी माझ्या राजावर मी नेहमीच प्रेम करीत राहीन.या पत्रामुळे कैसर अंतर्बाह्य हेलावला व त्याने त्या छोट्या मुलाला भेटीसाठी निमंत्रण पाठवले.तो मुलगा आईबरोबर आला आणि कैसरने त्या मुलाच्या आईबरोबर लग्न केले.तुम्हाला काय वाटते,त्या छोट्या मुलाने कधी हाउ टू विन फ्रेंड्स पुस्तक वाचले असेल का? त्याला हे त्याच्या अंतर्मनातून समजले !
लोकांसाठी काही तरी करून,त्यांच्यासाठी झीज सोसून आपण मित्र जोडू शकतो.वेळ,ऊर्जा,निःस्वार्थी भाव आणि वैचारिक प्रगल्भतेच्या मदतीने तुम्ही लोकांशी जिव्हाळ्याचे नाते जोडू शकता.प्रिन्स ऑफ वेल्स असताना ड्युक ऑफ विंडसरने दक्षिण अमेरिकेला जाण्याचा बेत केला.जाण्यापूर्वी काही महिने आधी खूप मेहनतीने स्पॅनिश भाषा शिकण्याचा त्याने प्रयत्न केला, कारण त्याला तेथे स्पॅनिश भाषेमध्ये भाषण करायचे होते आणि असे केल्यामुळे दक्षिण अमेरिकेतील लोकांचा तो खूप लाडका झाला.
गेली काही वर्षे मी माझ्या मित्रमंडळींच्या वाढदिवसाच्या तारखा नोंदवून घेतो.हे मी कसे करतो? माझा ज्योतिषशास्त्रावर खरेतर अजिबात विश्वास नसला तरीही मी समोरच्या माणसाला विचारतो की, 'जन्मतारखेशी माणसाच्या स्वभावाचा काही संबंध आहे,हे तुला पटते का?' मग पुढे मी विचारतो की,तुझा जन्मदिवस आणि महिना सांगशील का? मग जर उत्तर आले की,'नोव्हेंबर २४' तर मग मी ते लक्षात ठेवून टिपून घेतो.प्रत्येक वर्षाच्या सुरुवातीला मी माझ्या कॅलेंडरवर त्या तारखांपुढे नावे लिहून ठेवतो,त्यामुळे आपोआपच त्या-त्या व्यक्तीचा वाढदिवस माझ्या लक्षात राहतो.
मला विसर पडत नाही आणि मग नाताळचा दिवस येतो तेव्हा माझ्यावरही शुभेच्छांचा वर्षावच होतो. मला कोणीच विसरू शकत नाही.जर आपल्याला मित्र जोडायचे असतील,तर आपण लोकांशी खूप उत्साहाने व चैतन्याने बोलले पाहिजे.
जेव्हा तुम्हाला कोणी फोन करते तेव्हा हेच मानसशास्त्र वापरले पाहिजे.तुमचा 'हॅलो' उच्चार असा पाहिजे ज्यामुळे समोरच्याला हे जाणवेल की,तुम्हाला त्याच्या फोनमुळे किती आनंद झाला आहे.अनेक कंपन्यांच्या टेलिफोन ऑपरेटरला चैतन्यपूर्ण आणि मार्दवाने बोलण्यासाठी विशेष प्रशिक्षण दिले जाते.त्या टेलिफोन ऑपरेटरशी बोलल्यावर ग्राहकाला असे वाटले पाहिजे;नव्हे त्याची खात्री पटली पाहिजे की,या कंपनीला आपल्याबद्दल आत्मीयता वाटते.उद्या फोनवर बोलताना आपण हे नक्कीच लक्षात ठेवू.
समोरच्यामध्ये प्रामाणिकपणे रुची दाखवली,तर तुम्हाला फक्त मित्रच मिळतात,असे नव्हे,तर तुमच्या कंपनीला निष्ठावान ग्राहकसुद्धा मिळतात. न्यू यॉर्कमधील नॅशनल बँकेने प्रसिद्ध केलेल्या अंकात,मॅडोलिन रोझडेल नावाच्या एका ठेवीदाराने पुढील पत्र प्रकाशित केले.
'मला तुम्हाला हे मनापासून सांगावेसे वाटते की,मी तुमच्या स्टाफचे खूप कौतुक करते.प्रत्येक जण अगदी अदबीने वागतो आणि मदतीला सदैव तत्पर असतो. रांगेत खूप वेळ उभे राहिल्यानंतर कर्मचाऱ्यांकडून इतकी प्रेमळ वागणूक मिळणे खरोखरच किती आनंददायी असते.गेल्या वर्षी माझी आई हॉस्पिटलमध्ये पाच महिने अ‍ॅडमिट होती,तेव्हा वारंवार मला बँकेत यावे लागत असे.मी बऱ्याचदा मेरी पेट्रसेलोकडे जात असे.ती आत्मीयतेने माझ्या आईच्या तब्येतीची चौकशी करत असे.' मिसेस रोझडेल कधी तरी या बँकेपासून लांब जाईल का? तुम्हाला काय वाटते ?
एका कार्पोरेशनचा गुप्त अहवाल तयार करण्याची कामगिरी न्यू यॉर्क शहरातील एका मोठ्या बँकेतील कर्मचारी चार्ल्स आर.
वॉल्टर्सवर सोपवली होती. याबद्दलची अचूक माहिती देऊ शकणारा फक्त एकच माणूस त्याला माहिती होता.वॉल्टर्सकडे खूप कमी वेळ होता.त्या माणसाने मि.वॉल्टर्सला प्रेसिडेंटच्या ऑफिसमध्ये नेऊन बसवले.नेमकी त्याचवेळी एक तरुण स्त्री आत डोकावली व तिने प्रेसिडेंटला सांगितले की, त्या दिवशी त्याला द्यायला तिच्याकडे तिकिटे नव्हती.
"मी माझ्या बारा वर्षांच्या मुलासाठी तिकिटे गोळा करत आहे," प्रेसिडेंटने मि.वॉल्टर्सला खुलासा केला.
मग मि.वॉल्टर्सने त्याच्यावर सोपवलेल्या कामाबद्दल सांगितले आणि तो प्रेसिडेंटला प्रश्न विचारू लागला. मात्र,प्रेसिडेंट अगदीच थातूरमातूर उत्तरे देत होता. त्याची उत्तरे अगदीच सर्वसामान्य व अस्पष्ट होती. त्याला काही बोलायची इच्छा नव्हती.आणि स्पष्ट दिसत होते की,तो कशानेच बधणार नव्हता. मुलाखत अत्यंत अपुरी व निष्फळ ठरली.
मि.वॉल्टर्स म्हणाले की,मी आता हताश झालो होतो; पण मग मला त्याचा बारा वर्षांचा मुलगा... त्यासाठी हवे असलेले स्टॅम्प्स... हे सगळे आठवले.आमच्या परदेश विभागाकडे होणाऱ्या पत्रव्यवहारामुळे आमच्याकडे अनेक वेगवेगळे स्टॅम्प्स होते;अगदी सातासमुद्रापलीकडचे !
दुसऱ्या दिवशी मी पुन्हा प्रेसिडेंटशी संपर्क करून त्याला सांगितले की,माझ्याकडे त्याच्या मुलाला हवी असणारी अनेक तिकिटे आहेत.मग मात्र त्याची वागणूक एकदम बदलून गेली.'माझ्या जॉर्जला हे खूप आवडेल,'असे म्हणत त्याने माझ्या हातातून तिकिटे लगबगीने घेतली व म्हणाला की,केवढा मोठा खजिनाच जणू माझ्या हाती लागला आहे! आम्ही सुमारे अर्धा तास फक्त तिकिटांबद्दलच बोललो.मी मुलाचे फोटोही पाहिले आणि मग मात्र एक तास त्याने मला हवी असलेली माहिती देण्यात खर्च केला आणि आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे त्या वेळी मी त्याला तसे करण्याबद्दल एकदाही सुचवले नाही.त्याला माहिती असणाऱ्या सगळ्या गोष्टी त्याने मला स्वतःहून सांगितल्या.त्याच्या काही साहाय्यकांशी बोलून अजूनही काही माहिती त्याने अहवाल,
आकडेमोडीचे पेपर्स,पत्रव्यवहार या सगळ्या पुराव्यांनिशी माझ्या हाती सोपवली.मला जणू खूप मोठे घबाडच मिळाले होते !
आणखी एक उदाहरण बघा.
फिलाडेल्फियामधील एक गृहस्थ सी. एम. नाफळे आमच्या क्लासमध्ये दाखल झाले होते.ते एका फार मोठ्या संस्थेला इंधन पुरवण्याचे कंत्राट मिळवण्याच्या प्रयत्नात अनेक वर्षांपासून होते;पण ती संस्था नेहमीच त्यांना हुलकावण्या देऊन दुसऱ्या शहरातून इंधन खरेदी करत होती.एकेदिवशी रात्री क्लासमध्ये नाफळे यांच्या मनातील संताप बाहेर पडला व त्यांनी दुकानांच्या साखळी-पद्धतीला खूप शिव्या घातल्या व या संस्था म्हणजे देशाला कलंक आहे वगैरे वगैरे सांगितले;पण तरीही एका गोष्टीचे त्यांना आश्चर्य वाटत होते की,तो त्यांना इंधन का विकू शकत नव्हता? मग मी त्यांना सुचवले की,आता आपण काही वेगळ्या युक्त्या वापरून पाहू.त्यानुसार आम्ही स्टेजवर एक वादविवाद स्पर्धा घेतली.फक्त कोर्समधील विद्यार्थ्यांसाठी असणाऱ्या त्या स्पर्धेचा विषय होता, जगभर पसरलेली दुकानांची साखळीपद्धत देशासाठी विधायक आहे की विघातक ?
मी नाफळे यांना नकारात्मक बाजू मांडायला सांगितले आणि मग ते सरळ दुकानांच्या साखळी पद्धतीच्या संस्थेच्या उच्च अधिकाऱ्यांकडे गेले.त्यांना म्हणाले की,आज मी तुमच्याकडे इंधन विकायला आलेलो नाही;पण मला तुमची जरा मदत हवी आहे.मग त्यांनी त्यांच्या वादविवाद स्पर्धेबद्दल सांगितले आणि तुमच्याशिवाय अधिक चांगले माहीतगार कोण असू शकेल? मलाही वादविवाद स्पर्धा जिंकायची आहे आणि जर तुम्ही मला मदत केलीत,तर मी तुमचा शतशः ऋणी राहीन असे सांगितले.
मि. नाफळेच्या तोंडून पुढची गोष्ट ऐका -
"मी त्या माणसाला मला फक्त एक मिनिट वेळ दे असे विनवले.मग तो मला भेटणार एवढेच फक्त निश्चित झाले.जेव्हा मी त्याला माझे म्हणणे सांगितले,तेव्हा तो माझ्याशी एक तास सत्तेचाळीस मिनिटे बोलला.नंतर त्याने आणखी एका उच्च पदस्थाला बोलावले,ज्याने दुकानांच्या साखळी-पद्धतीवर पुस्तक लिहिले होते. नंतर त्या अधिकाऱ्याने लगेचच 'नॅशनल चेन स्टोअर असोसिएशन'ला पत्र लिहिले व त्या पुस्तकाची एक कॉपी माझ्या स्पर्धेच्या तयारीला मदत होण्याच्या दृष्टीने पाठवायला सांगितली.त्याच्या मते दुकानांची साखळी पद्धत म्हणजे मानवतेच्या दृष्टिकोनातून निष्काम सेवाभावी पद्धत होती आणि त्याला या कार्याबद्दल ज्वलंत अभिमान होता.
बोलताना ते तेज त्याच्या डोळ्यांमधून ओसंडून वाहत होते आणि त्यामुळे माझेही डोळे चांगलेच उघडले.कारण मी चेनस्टोअरकडे या दृष्टिकोनातून कधीच पाहिले नव्हते.त्या अधिकाऱ्याने माझा संपूर्ण दृष्टिकोनच बदलून टाकला.
जेव्हा मी जायला निघालो,तेव्हा त्याने मला स्पर्धेसाठी शुभेच्छा दिल्या आणि स्पर्धेच्या निकालाबाबत उत्सुकता दाखवली.जाता जाता तो म्हणाला की,आता तू मार्च महिन्यात मला भेट.कारण त्या वेळी मी तुला इंधनाची ऑर्डर देऊ शकेन.माझ्यासाठी हा एक चमत्कार होता. ज्या दिवशी एका शब्दानेही मला ऑर्डर देण्याविषयी मी त्याला सुचवले नव्हते,त्या दिवशी त्याने मला ऑर्डर देण्याबद्दल सांगितले.मी त्याच्यामध्ये,त्याच्या कामामध्ये जेव्हा प्रामाणिक स्वारस्य दाखवले,त्याच्यासमोरील समस्यांची आपुलकीने दखल घेतली,तेव्हाच त्याने माझ्यामध्ये व माझ्या उत्पादनांमध्ये स्वारस्य दाखवले."
मि.नाफळे, तुम्ही सांगितलेली गोष्ट नवी नाही.प्रसिद्ध रोमनकवी सायरस याने पुढील विधान लिहून ठेवले आहे,'आपण इतरांमध्ये रुची दाखवतो,तेव्हा इतर लोक आपल्यात रुची दाखवतात.'अत्यंत प्रामाणिकपणे दुसऱ्यांच्या सुख-दुःखात स्वारस्य दाखवणे हे मानवी नात्यांच्या संदर्भात खूप हितकारी आहे आणि त्यामुळे त्या दोन व्यक्तींचा फायदाच होत असतो.
मार्टीन गिन्सबर्ग न्यू यॉर्कमधील लाँग आयलंड येथे राहत होता.
आमच्या कोर्समध्ये त्याने त्याच्या आयुष्यावर एका नर्सचा खोलवर प्रभाव कसा पडला व त्यामुळे तिने त्याच्यामध्ये विशेष रस कसा दाखवला त्याची गोष्ट सांगितली त्या दिवशी 'थैंक्स गिव्हिंग डे' होता.दहा वर्षांचा मी शहरातील एका हॉस्पिटलमध्ये बिछान्यावर पडून होतो.माझ्यावर दुसऱ्या दिवशी मोठी शस्त्रक्रिया होणार होती.आता पुढचे दोन महिने वेदनेने विव्हळत मला बिछान्यावरच पडून राहावे लागणार होते,याची जाणीव मला अस्वस्थ करत होती ! माझे वडील पूर्वीच वारले होते.माझी आई आणि मी एका छोट्या घरात राहत होतो आणि लोकांच्या दयेवर जगत होतो.माझी आई त्या दिवशी मला भेटायला येऊ शकणार नव्हती.
जसजसा दिवस पुढे सरकू लागला तसतसे मला खूप एकाकी,
निराश वाटू लागले.मला खूप भीती वाटत होती. माझी आई एकटीच घरी काळजी करत बसली असणार.तिच्याबरोबर जेवायला कोणी नसणार आणि तिच्याकडे तेवढे पैसेपण नव्हते की,तिला 'थैंक्स गिव्हिंग डे'ला जेवण बाहेर घेणे परवडले असते,हे विचार मला छळत होते.माझ्या डोळ्यांमध्ये अश्रू जमा झाले.ते दिसू नये म्हणून मी उशीत डोके खुपसले आणि माझ्या अश्रूना मोकळी वाट करून दिली.मी मूकपणे रडत होतो;पण त्यामुळेच माझ्या वेदना असह्य झाल्या होत्या.
हे सगळे दुरून पाहणारी एक तरुण शिकाऊ नर्स माझ्याजवळ आली.तिने मला सांगितले की,तीसुद्धा माझ्यासारखीच एकाकी होती,कारण तिला दिवसभर काम करायचे होते,त्यामुळे तीसुद्धा घरी जाऊ शकत नव्हती,मग तिने मला विचारले की,आपण दोघांनी जेवण बरोबर घ्यायचे का? मग तिने जेवण आणले. त्यामध्ये टर्कीच्या स्लाइसेस,कुस्करलेला बटाटा, कॅनबेरी सॉस,
आइस्क्रीम आणि आणखीही काही गोड पदार्थ होते.ती माझ्याशी बोलत राहिली आणि माझी भीती,एकाकीपणा पळून गेला.खरेतर तिची ड्युटी दुपारी चार वाजता संपत होती;पण ती माझ्यासाठी रात्री अकरा वाजेपर्यंत थांबून राहिली.आम्ही काही वेळ खेळलो. शेवटी मला झोप लागल्यावरच ती गेली.
कित्येक 'थैंक्स-गिव्हींग डेज' आले आणि गेले;पण प्रत्येक थैंक्स-गिव्हींग डेला मला तोच दिवस आठवतो. मला स्पष्ट आठवतंय... किती भयभीत निराश आणि एकाकी वाटत होतं मला त्या दिवशी ! पण एका अनोळखी माणसानं मला प्रेम आणि आपलेपणा दिला.म्हणूनच मी सर्व काही सहन करण्यासाठी तयार झालो.इतरांनी तुम्हाला मदत करावी असं वाटतं का? आपल्यावर निर्व्याज प्रेम करणारे मित्र असावेत असं वाटतं का? आपणही इतरांच्या उपयोगी पडावं असं तुम्हाला वाटतं का? मग,या सिद्धान्ताचा नेहमी उपयोग करा. इतरांमध्ये नेहमी रस घ्या….!!
संपुर्ण….!!